‘Maak fouten bespreekbaar en durf kwetsbaarheden te delen’. Wise decision-making volgens AFM-bestuursvoorzitter Merel van Vroonhoven

Het is volgens Van Vroonhoven een utopie dat je als bestuurder organisaties kunt creëren waar geen fouten worden gemaakt. ‘Hoeveel gedragscodes en regels je ook opstelt, je ontkomt er niet aan. Je kunt er maar beter goed mee omgaan.’ Tijdens een symposium ter gelegenheid van het 40-jarig bestaan van Amrop pleitte ze voor een bedrijfscultuur waarin fouten niet keihard worden afgestraft. ‘Organisaties waar dat de norm is, kennen een angstcultuur. Als je leert van elkaars fouten en kwetsbaarheden deelt, groei je als organisatie. Je bereikt dat mensen dilemma’s met elkaar bespreken.’

Pijnlijk moment

Met de 150 genodigden deelde ze haar eigen fouten als leider. Zo leerde ze als AFM-bestuursvoorzitter een harde les tijdens het rentederivatendossier. Jarenlang hadden banken rentederivaten aan mkb-ondernemers verkocht. Toen de rente onverwacht daalde, gingen veel klanten ermee het schip in. Het ministerie van Financiën gaf banken opdracht de rentederivaten te herbeoordelen en gedupeerden te compenseren.
In 2015 bleek dat banken die herbeoordeling niet goed hadden uitgevoerd en toezichthouder AFM dat niet had gesignaleerd. ‘Een pijnlijk moment’, herinnert Van Vroonhoven zich. ‘Ik zat er net een jaar, maar het was toch echt onder mijn leiding gebeurd. Het project leek goed te gaan. Er waren wel momenten waarop ik voelde dat er iets niet pluis was. Ik liet me echter in de luren leggen door mooie powerpoint-presentaties en cijfers. Bovendien is het achteraf makkelijk praten.’

Tell it like it is

Wat doe je als bestuurder bij grote missers? Het AFM-bestuur koos voor volledige transparantie en liet een externe partij onderzoeken wat er was misgegaan. ‘Tell it like it is. Dat was verschrikkelijk moeilijk en dapper. Open zijn over wat er mis was gegaan, was voor ons als toezichthouder extra ingewikkeld omdat wij normaliter anderen de maat nemen. Nu was de AFM zelf in gebreke gebleven.’ Als bestuursvoorzitter besloot Van Vroonhoven in de volle wind te gaan staan en alle vragen van de pers te beantwoorden. ‘Ik had geen idee hoe het zou aflopen en of die strategie gevolgen zou hebben voor mijn eigen positie.’

Boetes uitdelen

De ontknoping leidde tot een mooi inzicht. ‘Weliswaar deed de openheid afbreuk aan onze reputatie, maar er gebeurde ook iets anders. Uiteindelijk kwam het de integriteit van de AFM ten goede. Blijkbaar was er een verband tussen verantwoordelijkheid nemen voor je fouten en integriteit. Dat laatste is ook wetenschappelijk bewezen. Een open foutencultuur zorgt voor meer ethisch gedrag van medewerkers, een kwalitatief betere dienstverlening aan de klant en betere financiële prestaties van de onderneming. Hoe dat komt? Binnen veel organisaties heerst een negatieve kijk op fouten en ligt de focus op preventie. Binnen organisaties met een open foutencultuur wordt meer geleerd.’

Als financieel toezichthouder deelt de AFM boetes uit als banken zich niet aan de regels houden. ‘Maar we weten dat het niet structureel helpt om gedrag bij te sturen’, aldus Van Vroonhoven. ‘Daarom helpen we banken en financiële instellingen om hun foutencultuur tegen het licht te houden. We reiken daarvoor de tools aan.’

Kwetsbaarheden delen

Ook binnen de AFM is een foutencultuur inmiddels vanzelfsprekend. Bestuursleden houden bijvoorbeeld elke maand een ‘Vier de fout’-sessie. Daarin bespreken ze hun fouten en leermomenten. ‘Het gaat om triviale zaken, niet dat je een keer vergat de printer uit te zetten. Dat leidt tot een dialoog. Het maakt dat we makkelijker hulp vragen en kwetsbaarheden durven delen.’ Dat is essentieel. Bestuurders staan volgens Van Vroonhoven onder grote druk. ‘Er wordt van ze verwacht dat ze experimenteren en innoveren, tegelijkertijd worden fouten niet geduld. Er heerst vaak een cultuur van groothouden.’

Groeien door tegenslag

Wise leaders begrijpen volgens Van Vroonhoven hoe mensen en organisaties groeien. Die wijsheid komt niet per se met de jaren. ‘Neem de 26-jarige Elwin van Keulen, jeugdtrainer van Sportclub Cambuur.Hij stelt dat onderwijssysteem is gestoeld op angst, controle en het afleggen van verantwoording. Volgens Elwin zorgt die aanpak er niet voor dat talent tot bloei komt. De jeugdtrainer doet het daarom anders: hij laat zijn 11-jarige voetbalpupillen bewust fouten maken waarvan ze leren. De jonge spelers zijn niet angstig om een fout te maken en laten het hoofd niet hangen bij tegenslag. Ze weten dat ze door fouten te maken uiteindelijk betere voetballers worden.’

Mannenwereld

Zelf ondervond ze hoe belangrijk het is om als bestuurder jezelf te kunnen zijn. ‘Daar kwam ik pas laat achter. Ik maakte carrière in een mannenwereld. In elk bestuur waar ik binnenkwam, was ik steeds de eerste vrouw. Voortdurend paste ik me aan. Tegenwoordig ben ik mezelf en durf ik mijn kwetsbaarheden te delen. Ik gun dat alle bestuurders. Het is niet alleen goed voor henzelf, maar voor de hele organisatie. Alleen als je zwaktes met elkaar deelt, kun je groeien.’

Lees meer over het Amrop event ‘Wise decision-making in the boardroom’ dat gehouden werd op 17 mei 2018.

Meer over: Leiderschapsontwikkeling

Meer over: Executive coaching